ZAANDIJKERKERK

Tot het einde van de 20e eeuw belijdt de Nederlandse bevolking vooral het Christelijk geloof. Door de religieuze diversiteit is er een enorm aantal kerken gebouwd. Menig dorp heeft zijn eigen katholieke, protestantse, gereformeerde of Lutherse kerk. Tegenwoordig bezoekt in Nederland nog slechts 20% regelmatig een kerk. Voeg hierbij de hoge onderhoudskosten en de krimpende budgetten van de kerkgemeenschappen en het is duidelijk dat een behoorlijk aantal kerken in moeilijkheden verkeert. Veel kerken zoeken naar een nieuwe invulling. Onze aanpak voor de Zaandijkerkerk is een goed voorbeeld hoe dit kan.

De Zaandijkerkerk kent een bewogen en rijke geschiedenis.
Lange tijd liepen de Nederlands hervormde Zaandijkers elke zondag door de natte veenweiden om in Westzaan te kerke te gaan. In 1640 werd begonnen met de bouw van een eigen kerk. In mei 1878 werd deze door een grote brand verwoest en is op de oude fundamenten een nieuwe kerk opnieuw opgebouwd. Een deel van de wanden van de oude kerk is nog steeds zichtbaar. We zijn bijna een eeuw verder als door de steeds hoger oplopende kosten en het kleiner wordende aantal leden het kerkbestuur in 1971 besluit tot samenwerking met de kerk in Koog aan de Zaan. De Zaandijkerkerk wordt hierna niet langer als kerk gebruikt. De kerk, reeds in verval, komt leeg te staan. In de jaren die volgen zijn er verschillende gebruikers geweest, van culturele stichting Het Saen via poptempel de Twilight Zone, eindigt de kerk als achtergrond voor lasergames. In 1993 komt de Zaandijkerkerk weer leeg te staan. In 2009 wordt het beeldbepalende icoon door inspanningen van Zaans Erfgoed en het Cuypersgenootschap benoemd tot gemeentelijk monument en zo voor sloop behoed.

Eind 2012 wordt Nunc architecten door Stadsherstel Zaanstreek benaderd of we kunnen nadenken over een ontwerp waarbij de kerk in ere wordt hersteld èn een nieuwe (woon)functie zal krijgen. Dat kunnen we.

Bij eerste bezichtiging treffen we een lekkende en verloren kerk aan met in het midden een metershoge steigerconstructie om het dak te stutten. In de raamkozijnen zit nauwelijks nog glas en op de wanden wisselen afgebladderde muurverf en graffiti elkaar af. Tegelijkertijd zien we de potentie van de prachtige ruimte en de bijzondere dakconstructie. Samen met Stadsherstel zijn we er snel uit: Als deze kerk wordt gered door er woningen in te maken, zullen we er voor moeten zorgen dat de hoofdvorm van de kerk overal voelbaar blijft.

We doen dit door de woningen losjes als meubelstukken in de kerk te plaatsen, waarbij de hoofdassen van de kerk vrij blijven en worden gebruikt als gemeenschappelijke (verkeers-)ruimte. De bestaande kerkwanden en de dakspanten zijn zo altijd in het zicht. De smalle ruimten die overblijven benadrukken de indrukwekkende hoogte van de kerk. Het verspringen van de volumes zorgt voor negen unieke woningen en geeft ruimte aan terrassen. De mahoniehouten trappen verwijzen naar oude preekgestoelten en zijn bijna barok te noemen. De woningen zelf zijn juist kalm gehouden in grijswitte houten planken met grote verdiepingshoge ramen met uitzicht op de binnenplaats. De bestaande kerkwanden zijn behoudend gerestaureerd, van buiten hersteld en deels wit gepleisterd, van binnen vlak geschuurd maar verder onafgewerkt. De oude raamkozijnen zijn hersteld, maar het glas is niet opnieuw geplaatst, hier stroomt nu frisse lucht de kerk in. De nieuwe wand van de woningen fungeert als thermische schil en de nieuwe ramen zijn achter de oorspronkelijke raamopeningen geplaatst. Op de begane grond bestonden in de bestaande kerkwand geen ramen. Er zijn hier alsnog sparingen gemaakt in lijn met de ramen erboven. Deze zijn afgewerkt met een zinken kader.

In de consistorie zijn twee appartementen gekomen en in de kerk zelf negen.

Door een zorgvuldige restauratie en het hernieuwde gebruik wordt een nieuw en passend hoofdstuk toegevoegd aan de rijke geschiedenis van de Zaandijkerkerk.

Huurder van de woningen is organisatie De Heeren van Zorg. Zij verzorgen woonruimte voor mensen met een autistische beperking. Het uurwerk in de kerktoren is gerestaureerd en geïnstalleerd door de Stichting tot behoud van het Torenuurwerk en is te bezichtigen. In de toren zelf is een permanente expositie van de kerk ingericht door Stadsherstel met medewerking van de historische vereniging Koog-Zaandijk. De foto’s zijn van Ineke Krijt van PurePictures.